Makar Sankranti/Pongal(मकर संक्रांती) : 2024

भारतातील प्रत्येक प्रांतात यावर्षी मकर संक्रांत मोठ्या उत्साहात साजरी केली जाते. तथापि, हे विविध नावे आणि प्रथांनुसार अनेक ठिकाणी पाळले जाते.

• महाराष्ट्र: महाराष्ट्रातील लोक संक्रांतीच्या दिवशी तिळ आणि गुळाच्या पदार्थांची अदलाबदल करतात, “तिळ-गुळ ग्या, देव बोला” म्हणत असतात. महाराष्ट्रात आजचा दिवस महिलांसाठी महत्त्वाचा आहे. जेव्हा आम्ही पाहुण्यांना “हळद कुमकुम” म्हणून आमंत्रित करतो आणि त्यांना काही भांडी देतो, तेव्हा आम्ही विवाहित महिला आहोत.
• उत्तर प्रदेश आणि पश्चिम बिहारमध्ये तो खिचडी उत्सव म्हणून ओळखला जातो. या दिवशी, पवित्र पाण्यात स्नान करणे विशेषतः भाग्यवान मानले जाते. या तारखेला प्रयाग किंवा अलाहाबादमध्ये एक मोठा, एक महिना चालणारा माघ मेळा सुरू होतो. त्रिवेणी व्यतिरिक्त, बिहारमधील पाटणा, उत्तर प्रदेशातील हरिद्वार आणि गढ मुक्तेश्वरसह इतर ठिकाणी पवित्र स्नान आहेत.
• पश्चिम बंगाल: गंगा सागर बंगालमध्ये दरवर्षी मोठ्या जत्रेचे आयोजन करते. जेथे असे मानले जाते की राजा भगीरथच्या साठ हजार वंशजांचा गड टाकून खाली जमीन गंगा नदीत बुडाली होती. या जत्रेत देशभरातून मोठ्या संख्येने यात्रेकरू येतात.
• तामिळनाडू: तामिळनाडूमध्ये शेतकऱ्यांच्या कापणीच्या दिवसाच्या स्मरणार्थ पोंगल सण साजरा केला जातो.
• आंध्र प्रदेश: कर्नाटक आणि आंध्र प्रदेश या दोन्ही राज्यांमध्ये याला मकर संक्रमा म्हणून संबोधले जाते. येथे तीन दिवस पोंगल म्हणून साजरा केला जातो. आंध्र प्रदेशातील लोकांसाठी हा एक महत्त्वाचा प्रसंग आहे. तेलुगुमध्ये “पेंडा पांडुगा” म्हणून ओळखले जाते, ज्याचा अर्थ मोठा उत्सव आहे.
• गुजरात: हे उत्तरायण म्हणून ओळखले जाते आणि गुजरात आणि राजस्थानमध्ये पाळले जाते. गुजरातमध्ये, या दिवशी पतंग उडवण्याची स्पर्धा आयोजित केली जाते आणि तेथे प्रत्येकजण उत्साहाने भाग घेतो. गुजरातमध्ये हा सण खूप महत्त्वाचा आहे. याव्यतिरिक्त, या वेळी २ दिवसांची राष्ट्रीय सुट्टी येते.
• साकरत हे बुंदेलखंड, विशेषतः मध्य प्रदेशातील मकर संक्रांतीच्या कार्यक्रमाचे नाव आहे. बिहार, छत्तीसगड, झारखंड आणि सिक्कीम व्यतिरिक्त, मध्य प्रदेशातही हा कार्यक्रम मोठ्या उत्साहात आणि मिठाईने साजरा केला जातो.
• ओरिसा: संक्रांतीच्या दिवशी, आपल्या देशातील अनेक स्थानिक लोक त्यांच्या नवीन वर्षाची सुरुवात करतात. सर्वजण एकत्र जेवतात आणि नाचतात. माघ यात्रा, ज्या दरम्यान घरी उत्पादित वस्तू विक्रीसाठी आणल्या जातात, ही ओरिसातील भुया आदिवासींची परंपरा आहे.
• मगही या नावाने तो हरियाणा आणि हिमाचल प्रदेशात साजरा केला जातो.
• पंजाब: हे लोहरी म्हणून ओळखले जाते आणि पंजाबींसाठी एक महत्त्वपूर्ण सुट्टी आहे. या दिवसापासून, सर्व शेतकरी त्यांच्या पिकांची कापणी करतात आणि त्यास श्रद्धांजली अर्पण करतात.
• आसाम: आसाममधील गावात माघ बिहू साजरा केला जातो.
• शिशूर संक्रांत हे काश्मीरमध्ये ज्या नावाने ओळखले जाते.

मकर संक्रांतीला पतंग का उडवतात ( Makar Sankranti importance of flying kites)

मकर संक्रांतीच्या दिवशी पतंग उडवून हा सण साजरा करण्याची प्रथा प्रचलित आहे. पतंग उडवण्याची प्रथा मकर संक्रांतीशी संबंधित आहे. मकर संक्रांतीच्या दिवशी लोक अनेकदा घराच्या छतावरून पतंग उडवून हा सण साजरा करतात. या दिवशी त्यांच्या शरीराला सूर्यप्रकाशाचा फायदा होतो.असे म्हणतात की हिवाळ्यात खोकला, सर्दी आणि इतर अनेक संसर्गामुळे आपल्या शरीरावर परिणाम होतो. सूर्याच्या उतरत्या वेळी सूर्यापासून निघणारी किरणे मानवी शरीरासाठी औषध म्हणून काम करतात. त्यामुळे सतत पतंग उडवणाऱ्यांच्या शरीराला सूर्यप्रकाश मिळतो आणि त्यामुळे आपले शरीर निरोगी राहते.

एका मान्यतेनुसार, त्रेतायुगात भगवान रामाने आपल्या भावांसह आणि श्री हनुमान यांच्यासह मकर संक्रांतीच्या दिवशी पतंग उडवली होती, म्हणून तेव्हापासून ही परंपरा जगभर प्रचलित आहे. प्राचीन भारतीय साहित्य आणि धार्मिक ग्रंथांमध्येही पतंग उडवण्याचा प्रकार आढळतो.

मकर संक्रांतीला तिळगुळाचं महत्त्व (Importance of Sesame Seeds In Makar Sankranti)

मकर संक्रांत आणि तीळगूळ हे समीकरणच आहे. पण तुम्हालाही कधीतरी प्रश्न सुचला असेलच ना? की याच सणाला तीळगूळ का खायचा किंवा गुळाच्या पोळ्या याचवेळी का मिळतात. बाकीच्या वेळी हवं असेल तरी मिळत नाहीत. तर त्यासाठीदेखील एक शास्त्रीय कारण आहे. तीळ हे उष्ण आणि स्निग्ध असतात. तसंच गुळातही उष्णता असते. थंडीमध्ये शरीराला उष्ण आणि स्निग्ध पदार्थांची गरज असल्यामुळे यावेळी तीळगूळ बनतात. शिवाय भूतकाळात झालेल्या कटू आठवणींना विसरून नव्याने त्यामध्ये तीळ आणि गुळाचा गोडवा भरून नात्याला सुरुवात करायची असे म्हटले जाते. म्हणूनच मकर संक्रांतीला ‘तिळगूळ घ्या आणि गोड गोड बोला’ असंही म्हटलं जातं. त्यामुळे मकर संक्रांत साजरी करताना तिळगुळाचं अनन्यसाधारण महत्त्व आहे.  तिळाचं सेवन करणं हे शरीरासाठी आरोग्यदायी असतं. शिवाय तीळ अतिशय पौष्टिक असतात. यामध्ये कॅल्शियमची मात्रा जास्त प्रमाणात असते. शिवाय यामध्ये लोह, सेलेनियम, ब जीवनसत्त्व, मँगनीज आणि इतर तंतुमय पदार्थांची मात्रादेखील असते. तिळामधील असणारे कॅल्शियम आणि झिंक हे शरीराराती हाडांचा ठिसूळपणा रोखण्यासाठी मदत करते. त्यामुळे वयाच्या तिशीनंतर स्त्रियांना तीळ खाण्याचा फायदा होऊ शकतो. शिवाय ज्यांना मासिक पाळीचा त्रास आहे, अशा स्त्रियांनाही तिळातील कॅल्शियममुळे बराच फायदा होतो. संधीवातावर तिळाच्या तेलाने मालिश केल्यास, संधीवाताच्या रूग्णांनाही बराच फरक पडतो. त्यामुळे अशा तिळामध्ये गूळ मिक्स करून तिळाचे लाडू खाल्ल्यामुळे शरीराला आवश्यक सर्व पौष्टिक गोष्टींचा फायदा होतो.