Krishna Janmashtami: कृष्ण जन्माष्टमीचा आनंदमय सण
कृष्ण जन्माष्टमी हा हिंदू धर्मातील एक पवित्र आणि महत्त्वाचा सण आहे. हा सण भगवान श्रीकृष्णांच्या जन्मदिवसाच्या निमित्ताने साजरा केला जातो. भगवान श्रीकृष्ण यांना भगवान विष्णूंच्या आठव्या अवताराचे स्वरूप मानले जाते आणि त्यांचे जीवन, शिकवण आणि कार्य आजही लाखो लोकांना प्रेरणा देतात.
कृष्ण जन्माष्टमीचा इतिहास:
कृष्ण जन्माष्टमीचा सण हजारो वर्षांपासून साजरा केला जात आहे. हा सण मथुरा आणि वृंदावन येथे विशेष महत्त्वाने साजरा केला जातो, कारण हे दोन ठिकाणे श्रीकृष्णांच्या बालपणाशी निगडित आहेत. श्रीकृष्णांचा जन्म मथुरेत एका कारागृहात झाला, जिथे त्यांचे माता-पिता, देवकी आणि वसुदेव, दुष्ट राजा कंसाच्या कैदेत होते. श्रीकृष्णांचा जन्मदिवस आणि त्यांच्या जीवनातील घटनांवर आधारित अनेक पुराणकथा आहेत.
कृष्ण जन्माष्टमीच्या विविध प्रथा आणि विधी:
- दहीहंडी उत्सव:
- दहीहंडी हा कृष्ण जन्माष्टमीच्या दिवशी महाराष्ट्रात विशेषत: लोकप्रिय आहे. या उत्सवात, लोकांनी मानवी पिरॅमिड तयार करून उंचावर ठेवलेली माठे (दहीहंडी) फोडली जाते. हा उत्सव श्रीकृष्णांच्या बालपणीच्या गोविंदा लीलांवर आधारित आहे, जिथे ते आपल्या मित्रांसोबत दही चोरायचे. यासाठी युवकांच्या टीम तयार केल्या जातात, आणि विजेत्या टीमला बक्षीस दिले जाते.
- जन्माष्टमी पूजा:
- घरांमध्ये आणि मंदिरांमध्ये श्रीकृष्णांच्या मूर्तीची विशेष पूजा केली जाते. बालकृष्णाचे रूप सजवून त्यांची पूजा केली जाते. रात्री मध्यरात्री, ज्या वेळी श्रीकृष्णांचा जन्म झाला, त्यावेळी विशेष पूजा केली जाते. पाळणा हलवून बालकृष्णाला झुलवले जाते.
- उपवास:
- भक्त दिवसभर उपवास करतात. हा उपवास बहुतेक वेळा निर्जला असतो, म्हणजेच कोणतेही अन्न किंवा पाणी घेतले जात नाही. उपवास पूर्ण करण्यासाठी रात्री मध्यरात्री, पूजा झाल्यावर प्रसाद म्हणून माखन मिश्री, पंजीरी आणि इतर पारंपरिक पदार्थांचा नैवेद्य दाखवला जातो.
- कथा वाचन आणि कीर्तन:
- कृष्ण जन्माष्टमीच्या दिवशी भक्त भगवान श्रीकृष्णाच्या जीवनावर आधारित कथा वाचन करतात. भगवद गीतेचे श्लोक वाचले जातात, आणि कीर्तनाचे आयोजन केले जाते. मंदिरांमध्ये भजन, कीर्तन, लोरी गातली जाते.
- रासलीला आणि नाटक:
- अनेक ठिकाणी कृष्ण जन्माष्टमीच्या निमित्ताने रासलीला आणि नाटकांचे आयोजन केले जाते. यात भगवान श्रीकृष्णांच्या जीवनातील विविध घटनांचे नाट्यरूप सादरीकरण केले जाते. विशेषतः वृंदावन आणि मथुरा येथे या नाटकांचे आयोजन मोठ्या प्रमाणावर केले जाते.
कृष्ण जन्माष्टमीच्या विविधता:
कृष्ण जन्माष्टमी संपूर्ण भारतभर साजरी केली जाते, परंतु त्याचे स्वरूप विविध राज्यांमध्ये थोडे वेगळे असते:
- उत्तर भारत: येथे मथुरा, वृंदावन आणि गोकुळ येथे हा सण मोठ्या उत्साहाने साजरा केला जातो. येथे मोठे भजन, कीर्तन, आणि रासलीला आयोजित केली जाते.
- महाराष्ट्र: दहीहंडी हा सणाचा महत्त्वाचा भाग आहे, ज्यात लोक मोठ्या आनंदाने सहभागी होतात.
- गुजरात: येथे श्रीकृष्णाच्या मूर्ती सजवून पाळणा झुलवला जातो, आणि विशेष पूजा केली जाते.
- दक्षिण भारत: येथे कृष्ण जन्माष्टमीला गोखुळाष्टमी असेही म्हणतात, आणि येथे घराघरात पूजा केली जाते, तसेच पारंपरिक खेळ खेळले जातात.
कृष्ण जन्माष्टमी हा केवळ धार्मिक सण नसून एक सामाजिक आणि सांस्कृतिक उत्सव आहे. या दिवशी भक्तांनी भगवान श्रीकृष्णाच्या जीवनातील गुणांचा अवलंब करून त्यांचा आदर्श जीवनात उतरविण्याचा प्रयत्न करावा. श्रीकृष्णांच्या शिकवणींमध्ये आपले जीवन अधिक चांगले करण्याची शक्ती आहे, आणि म्हणूनच कृष्ण जन्माष्टमीचा सण सर्व भक्तांसाठी अत्यंत महत्त्वाचा आहे.